Bursa ve İzmir adlarını taşıyan iki Osmanlı savaş gemisinin bahriye yarbaylarından Ali Bey’in kumandasında 12 Eylül 1865’de İstanbul’dan ayrılıp Basra Körfezi’ne doğru yola çıkması ile başlayan seyahat, farklı bir rotaya yönelecektir: Güney Amerika.

Gemiler önce Cebelitarık Boğazı’nı geçer ve yola çıktıktan bir ay sonra İspanya’ya ulaşmıştır. Okyanus kıyısındaki Kadis şehrinde korvetlerden birisinin tamiratı nedeniyle kalınıp daha sonra da kış mevsimi girip yolculuk mevsimi geçtiğinden, altı ay beklemek zorunda kalan gemiler 30 Nisan’da Atlas Okyanus’a açılmışlardı.

Gemilerin rotası önce Kanarya Adaları ve sonra Afrika sahiline yakın Yeşilbaş Adalarını geçip sahili izleyerek Afrika kıtasını dolaşarak Basra’ya ulaşmasıdır. Portekiz Devleti’nin yönetiminde bulunan Yeşilbaş Adalarından sonra yoluna devam etmek isteyen gemiler, 19 Mayıs’ta bir fırtınaya yakalanırlar ve Okyanusta yollarını kaybederler. Kaybolmadan önce Sen Vinsan adasında Fransız savaş gemisi bir fırkateyn ile karşılaşılmış ve mühendis Faik Bey fırkateyne bilgi almaya gönderilmişti. Faik Bey, Güney Amerika’daki Rio de Jenerio’dan yirmi üç günde buraya geldiklerini öğrendiğinde, bir süre sonra kendi gemilerinin fırtınadan yolunu kaybedip Rio’ya gideceklerini tahmin edemezdi.

Dört gün süren fırtınadan sonra ekvatoru geçenken gemi personelinin kavramsal olan bu çizgiyi gerçekte görebileceklerini sanarak ekvatoru görmek için güvertede beklediklerini, ekvator çizgisi geçilirken imam efendinin dualar ve nereye gidildiği bilinmeden geçen on yedi günden sonra, gemilerin sürüklendiği yer Brezilya sahilleridir. Osmanlı gemileri, başkent Rio de Janerio limanına demir atarlar, burada İzmir korveti ile buluşurlar.

Türkleri Görmeye Gelen Brezilyalılar

Brezilya tarih kitaplarında, Osmanlılar hakkında “son derece cesur ve kahraman olmakla birlikte yamyamdırlar! gibi bilgiler yazılı olduğundan, “bizler hakkında bu kitaplarda okuduklarından başka bilgisi olmayan Brezilya halkı, biz limana girince sahile üşüştüler, kayıklara binerek akın akın gemimizi ziyarete geldiler. Ama daha önce deniz kuvvetleri komutanlığınca görevlendirilen bir deniz subayı, sorduğu sorularla yamyam olup olmadığımızı araştırdı.” ifadeleri Faik Bey’in anlatımında yer alıyor. Brezilyalılar, gayet iri, kocaman sarıklı, cüppeli Osmanlı adamlarını öylesine merak etmişlerdi ki, her gün gemi ziyaretçilerle dolup taşmıştı. Hatta Rio’nun dışından uzak yerlerden bile Osmanlı gemisinin geldiğini duyanlar, yolculuk zahmetine katlanıp gelip Türkleri görüyorlarmış.

Mühendis Faik Bey, neredeyse bir film sahnesini andıran anlatımında, gemiden ilk inen kişinin kendisi olduğunu, arkasında belki yüz kişinin biriktiğini, çarşıyı büyük bir meraklı kafilesi ile gezdiğini, askeri sıfatına büyük saygı gösterildiğini, şehirde kalınan süre içinde halkın Osmanlı misafirlerden hoşnut kaldıklarını anlatıyor.

Seyahatnamede, Brezilya ülkesi hakkında bilgiler verilip, bursa korvetinin tersanede havuza girmesi nedeni ile Brezilya tersanesi hakkında da geniş bilgi veriliyor. Beş tane demir, makara, halat, yelken, gülle, zincir, tel fabrikalarının bulunduğu tersanedeki bu fabrika ve atölyeleri, İngiltere’de eğitim görüp dönen mühendislerin kurmuş olmaları, aynı dönemde Osmanlı’nın askeri yenilikler ve eğitim için Avrupa ve ABD nezdinde girişimlerini hatırlatıyor. Eğitim alıp dönen mühendisler, zırhlı gemi inşası için mükemmel makineler satın alıp getirmişler ve bunun için özel fabrikalar kurmuşlardı.

Geminin havuzda kalış süresi içinde mürettebatın giyisileri eskimiş olduğundan, yağmurdan korunmak için bez satın alınıp gemide boyanmış ve dikilmişti. Rio’da kalış süresi içinde tamirat, yiyecek, yol kumanyası ve levazımat için harcanan paralar İngiltere Konsolosluğu aracılığıyla buradaki bir bankadan alınmış, senetleri Dersaadet’e (İstanbul) gönderilmişti.

Brezilya İmparatoru Türk gemisini ziyaret ediyor..

Brezilya İmparatoru’nun gemiyi ziyaret edeceği haberi gelince, hemen askerlere yeni giyisiler giydirilmiş, alay sancakları hazırlanmıştı. İmparatorun yürüyeceği yere serilmek üzere dışarıdan yeteri kadar kırmızı çuha satın alınmış, gerekli önlemler alınmıştı.

İmparator Bakanları ve İleri gelenlen devlet adamlarıyla gemiye gelir gelmez alay sancakları açılmıştı. Askerler karşılama töreni için hazırdı ve yirmi bir pare top atışıyla karşılama töreni yapılmıştı. Törenden sonra İmparatorun isteği üzerine askerler aşağı inmişler, İmparator ise geminin kazan dairesindeki alet edevatları bile inceleyerek, her yerini bizzat gezip dolaşmıştı. Askere top talimi yaptırarak kazandıkları yetenek ve ustalığı görünce sayısız iltifatta bulunmuştu. Öteden beri tüm dünyada ünleri yayılmış olan Osmanlı askerlerinin cesaret ve kahramanlıklarını gözleriyle görmüş olmaktan duyduğu memnuniyeti dile getirdikten sonra İmparator ve gemi mürettebatı, Padişahın ömür ve saltanatının uzunluğu için dualar etmiş, İmparator gemiden ayrılırken de güverteye çıkan askerlerce İmparator selamlanmış, yirmi bir pare top atışı ile uğurlama töreni yapılmıştı..

Brezilya’nın en büyük şehrinde iki ay kalan gemiler, tekrar yola çıkıp Okyanus’u tekrar aşar, Ümit Burnu'nu geçip Bombay’a, oradan da hedef yer olan Basra Körfezi’ne ulaşır.

Bursa korveti mürettebatından iki kişinin yazdığı anılar sayesinde, bu yolculuğun hikayesini öğrenebiliyoruz. Gemi mühendisi Faik Bey ile Brezilya’da bir süre kaldıktan sonra İstanbul’a dönen gemi imamı Bağdatlı Abdurrahman Efendi’nin yazdıkları, bizlere önemli bilgiler sunuyor. (Mühendis Faik, Seyahatname-i Bahr-ı Muhit, (yay.haz. N.A.Özalp), 2006; Brezilya Seyahatnamesi-Bağdatlı Abdurrahman Efendi, 1995) Mühendis Faik Bey, “Seyahatname-i Bahr-ı Muhit” adlı eserinde, yolculuğun her aşamasını kaydetmiş, uğranılan limanları, yolculuk evresini, ilginç olayları nakletmiştir. Abdurrahman Efendi’nin yazdığı Arapça seyahatname, “Brezilya Seyahatnamesi” adıyla 1871’de yayınlanmış ise daha çok Brezilya’daki Müslümanların durumu ve orada yaptığı çalışmaları anlatmaktadır.

Bursa korveti imamı Abdurrahman Efendi, Afrika’dan kaçırılarak getirilmiş olan ve Brezilya’da oturan Müslüman zenci halkı İslam konusunda bilgilendirmek üzere, oradakilerin isteği gemi komutanının da durumu değerlendirip onay vermesi ile Brezilya’da kalmıştır. Brezilya’ya gelen Afrikalılar, Sudan taraflarından olduğu için Müslümanlığa aşina olup, bazı duaları da bilmekte, namazlarını kılmaktaymışlar. Bir yıl kadar Brezilya’da Müslümanlığı unutmuş insanlara çeşitli merkezleri gezerek anlatmış, daha sonra memleket hasretine dayanamayıp İstanbul’a dönmüştü.

Dr. Göknur Akçadağ