Arkeolojik ve bilimsel araştırmalar öncesinde, geçmiş tarihi anlatan hiç bir yazara güvenmiyorum. Bilimsel veriler olmadan, sadece rivayet usulü ile kendilerine ulaşan bilgileri aktardıkları belli olan eserlerin sağlıklı olması bana göre imkansızdır. Sözel aktarım elbette önemlidir ancak kesin kanıt niteliğinde değillerdir.

Bu nedenle lütfen kaynak istediğimiz de, Adı ne kadar ünlü olursa olsun birilerinin yorumsal eserlerini vermeyiniz. Çünkü bu eserler bulunduğu çağın siyasetinden, kültüründen, dini inancından, sosyal yapısından ve amacından etkilenmiş tefsirlerden ibarettir.

Kanıt dediğimiz, bilimsel yöntemlerle ele geçirilen orjinal materyallerdir. Mesela MÖ. 2000 lere ait bir Kudurru taşı kanıttır ya da çanak çömlek üzerine resmedilmiş bir tasvir kanıttır. Arkeolojik verilerden habersiz olan kişilerin yazıları sadece kendi dönemi için geçerli ise değerlidir. Geçmişe yönelik anlatılar ise sadece zandan ve doğru olduğu şüpheli aktarımlardan ibarettir.

Görselde Perslere ait BEHİSTUN yazıtlarını verdim. Bu çizimler üç dille yazılmıştır ve bu dillerden biri Babilcedir. Sümerlere ait yazıtlar bize okunabilir şekilde ulaşmamıştır ve bulunanların hepsi kırıklıdır. Bu nedenle Sümer tarihini, çoğunlukla Akkad ve Babildeki yansımalarından görmekteyiz. Behistun yazıtların da ise I.DARİUS'un genişleme politikasını görmekteyiz. Bu metnin düzgün çevirisi tarihi kanıttır. Bu bilgiden yoksun birinin Darius hakkında söyledikleri ise sadece duyumlardan ibarettir.

Bu örneği şu yüzden verdim. MS. 1000 lerde, bu bilgilere vakıf olmayan kişinin statüsü ne olursa olsun. Bir konu hakkında kanıt olarak verilemez. MS. 2019 yılında yaşayan basit bir araştırmacı bile daha geniş bilgilere sahip olduğu için çok daha rahat doğru yorumlayabilir.

Eminim, yeni bilgilere ulaşacak olan bizden sonraki nesillerde, bizden çok daha iyi tarihi yorumlayacaklardır. O yüzden '' fi tarihinde biri konu hakkında böyle yorumlamış, doğrusu böyledir '' demek yerine, asıl metni ulaşanları dinlemek daha yerinde olacaktır.